Əhli-sünnə məzhəbləri (hənəfi, şafei, hənbəli və maliki) dəstəmazda ayaqları yumağı vacib bilir. Lakin Peyğəmbər (s) və Əhli-beyt (ə.s.) ardıcılları, Quranın buyurduğuna əsasən ALLAHa, Peyğəmbərə (s) və “əmr sahiblərinə” (Əhli-beytə) itaət edən müsəlmanlar isə ayaqlara məsh çəkməyin vacib olduğunu deyirlər. Bu kiçik məqaləmizdə ALLAH-təalanın sonsuz lütf və mərhəməti sayəsində məsələnin həqiqətini araşdıracağıq.
Qurani-Kərim ayaqlara məsh çəkməyi əmr edir
ALLAH-təala buyurur:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِذَا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلاةِ فاغْسِلُواْ وُجُوهَكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ وَامْسَحُواْ بِرُؤُوسِكُمْ وَأَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَينِ
“Ey iman gətirənlər, namaza durarkən (dəstəmazınız olmayanda) və dirsəklərinizə qədər (olan) əllərinizi yuyun və başınıza və iki ayaqlarınızın üzərinə hər iki ayağınızın üstündəki qabarıq yerə kimi məsh edin.”[1]
Qramatik izah:
Ayənin məsh hökmünə aid olan hissəsinin hərfi tərcüməsi belədir: “Başınıza məsh edin və ayaqlarınıza”. “Ayaqlarınız” sözü “başınız” sözünə “və (vav)” bağlayıcısı ilə bağlanmışdır. Bu isə o deməkdir ki, “başınız” sözünə aid olan hökm -yəni məsh etmək- “ayaqlarınız” sözünə də aiddir.
Ərəb dilində ayaqlarınız “ərculUkum” deməkdir. Bu ayədə isə ismin mənsub (təsirlik) halında işlədildiyinə görə “ərculƏkum” deyə qeyd olunub. Həmçinin bəzi qiraətlərdə bu söz ismin məcrur halında “ərculİkum” kimi də oxunmuşdur.
Əgər məcrur halda yəni “ərculİkum” oxusaq şəkk və şübhə yoxdur ki, bu söz “başınız” kəliməsinə bağlanmışdır. Yəni məcrur halda oxusaq ayənin mənası şəkksiz olaraq budur ki, “ayaqlarınıza məsh edin”. Çünki ərəb dilində özündən əvvəlki sözə bağlanan kəlimənin hansı halda olması bağlandığı kəlimənin halından asılıdır. Yəni əgər bağlandığı kəlimə mərfu (adlıq) haldadırsa o da həmin halda olmalıdır. Əgər mənsub (təsirlik) yaxud məcrur haldadırsa gərək bağlanan kəlimə də mənsub yaxud məcrur halda olsun. Bu ayədə isə “Ayaqlarınız” sözü məcrur halda olan “başınız” (ruusİkum) sözünə bağlandığı üçün onu məcrur halda oxumaq düzgündür. Necə ki, bəzi qiraətlərdə bu cür oxunuş tərzi mövcuddur. Məsələn böyük əhli-sünnə alimlərindən olan Muhəmməd Cərir Təbəri öz təfsirində bu ayənin qiraəti barədə yazır:
Tərcümə:
- Mucahiddən nəql olunur ki, o, bu sözü “ərculİkum” (məcrur halda) oxumuşdur.
- Şəbi “ərculUkum” sözünü məcrur halda “ərculİkum” oxumuşdur.
- Əbu Cəfər bu sözü məcrur halda “ərculİkum” oxumuşdur.
- Zəhhak bu sözü kəsrəli (məcrur halda) “ərculİkum” olaraq oxumuşdur.[2]
Gördüyünüz kimi Təbəri kimi alim, Mucahid, Şəbi, Əbu Cəfər və Zəhhak kimi alimlərin bu ayəni “ərculƏkum” yox “ərculİkum” olaraq oxuduqlarını deyir. Bu isə o deməkdir ki, ayə açıq-aşkar “ayaqlarınıza məsh çəkin” deyə buyurur.
Gülünc bir irad:
Bəziləri deyir: Bu ayədə “ərculikum” (ayaqlarınız) “ruusikum” (başlarınız) sözünə yaxın olduğu üçün məcrur halda oxunur. Amma əslində bu söz “iğsilu vucuhəkum” (üzünüzü yuyun) kəliməsinə bağlanır. Belə olduqda isə ayənin mənası “ayaqlarınızı yuyun” kimi tərcümə olunmalıdır.
Cavab:Əvvəla ALLAHın kitabı bəlağət və fəsahətə uyğun olmayan bu cür nöqsanlardan uzaqdır. İkincisi isə bu iradı elə sünni təfsirçilərindən olan böyük alim Fəxr Razinin gözəl və yerində verilmiş cavabı ilə rədd edirik. Belə ki, Fəxr Razi bu iradın cavabında buyurur:
Tərcümə:
Bu irad bir neçə cəhətdən batildir. Birinci: Sözün yaxınlığa görə kəsrəli (məcrur) oxunması xətalardan sayılır hansı ki, bəzən şerlərdə qafiyəyə uyğun gəlməsi üçün işlədilir. ALLAHın kitabını isə bu cür nöqsanlardan uzaq bilmək vacibdir. İkinci: Yaxınlığa görə kəlimənin kəsrəli (məcrur) oxunması səhvə düçar olmaq (mən`anı səhv salmaq) qorxusu olmadığı təqdirdə baş verə bilər… Bu ayədə isə səhvə düçar olmaq qorxusu var. Üçüncü: Yaxınlığa görə kəsrə cümlədə bağlayıcı ədatı olmadıqda baş verə bilər. Bağlayıcı ədatı olduqda isə ərəblər bu cür (yaxınlığa görə kəliməyə kəsrə verməklə) danışmırlar[3](Dəstəmaz ayəsində “ayaqlarınız” “və” ədatı ilə “başlarınız” kəliməsinə bağlanır. Deməli burada yaxınlığa görə kəsrə vermək qaydasından istifadə edə bilmərik).
Əgər ayədəki “ayaqlarınız” sözünü mənsub halda yəni “ərculƏkum” olaraq oxusaq, yenə də bu söz özündən əvvəlki “ruusİkum” (başlarınıza) sözünə bağlanır. Bəziləri bu məqamda irad edərək deyir: “ərculƏkum” sözü “ruusİkum” sözünə bağlana bilməz. Çünki “ərculƏkum” mənsub “ruusİkum” isə məcrur haldadır. Ərəb dilində bağlanan kəlimə bağlandığı sözün halını qəbul etməlidir. Burada isə bu iki sözün halı göründüyü kimi fərqlidir.
Cavab:Ərəb dilində sözlərin “ləfzi erabı” və “məhəlli erabı” anlayışları var. Yəni bir söz zahirdə (ləfzən) məcrur olsa da, mənaca (məhəllən) mənsub da ola bilər. Bir sözü başqa sözə bağladıqda, o bağlandığı sözün ya zahirinə (ləfzinə) bağlanır, yaxud da mənaca olan halına (məhəllinə). Haqqında danışdığımız ayədə “bi-ruusİkum” sözü “ba” hərfinin vasitəsiylə zahirdə məcrur halı qəbul edib. Lakin bu sözdən əvvəl əmr feli olan “imsəhu” (məsh edin) var. Həmin əmr felinin vasitəsilə, “ruusİkum” sözü mənaca mənsub halı qəbul etmişdir. Əgər ayədə ayaqlarınız sözünü “ərculƏkum” olaraq mənsub halda oxusaq, bu o deməkdir ki, “ərculƏkum” sözü “ruusİkum” sözünün mənaca halına (məhəllinə) bağlanıb. Çünki “ruusİkum” sözünün mənaca halı mənsubdur.
İrad edənlər inadçılıq edib desələr:“ƏrculƏkum” sözü “VucuhƏkum” (üzünüzü) sözünə bağlanır. Buna görə də ayənin mənası budur ki, ayaqlarınızı yuyun.
Biz onlara belə cavab verərik:Əvvəla “vucuhƏkum” sözünə bağlanmanı qəbul etmirik. Çünki bu cür bağlanmanı qəbul etsək ALLAHın kitabında ədəbi baxımdan nöqsan olduğunu etiraf etməliyik. Böyük şiə alimlərindən olan mərhum Əllamə Təbatəbai bu barədə yazır:
Əgər sən bu ayəyə təmiz zehnlə (müstəqil şəkildə) nəzər etsən o zaman cümlədəkiأَرْجُلَكُمْ(ayaqlarınız) sözünün (başınız) sözünə bağlandığını və ayədən üz və əllərin yuyulmasının, baş və ayaqların isə məsh edilməsinin vacib olduğunun başa düşüldüyünün şahidi olarsan. “Üzünüzü və əllərinizi yuyun” hökmünün “başınıza məsh çəkin” hökmü ilə arası kəsildiyi haldaأَرْجُلَكُمْ(ayaqlarınız) sözününوُجُوهَكُمْ(üzünüz) sözünə qayıtmasını heç düşünməzsən. Çünki sağlam düşüncə bəlağətli danışıqda bu cür işə qarşı çıxır.
İkincisi, deyək ki, sizin sözünüzü qəbul etdik. Yəni “ərculƏkum” sözü “vucuhƏkum” sözünə də bağlana bilər- fikrini təsdiqlədik. Lakin ərəb dilində cümlədə bir söz barəsində iki amil (halın dəyişməsinə təsir edən başqa bir söz) toqquşarsa ən yaxın olan amili qəbul etmək lazımdır. Dəstəmaz ayəsində isə “iğsilu” (yuyun) və “imsəhu” (məsh edin) amilləri toqquşur. Belə olduğu halda biz “ərculəkum” sözünə ən yaxın olan amili-“imsəhu” (məsh edin) felini seçməliyik. Nəticə olaraq yenə də ayənin mənası “ayaqlarınıza məsh edin” deyə tərcümə olunmalıdır. Bunu böyük sünni alimlərindən olan Fəxr Razi də öz təfsirində qeyd edir.
Tərcümə:
(Fəxr Razi “ayağa məsh çəkmək” vacibdir deyənlərin dəlillərini qeyd etdikdən sonra deyir):
Məlum oldu ki, “ərculəkum” sözündə amil “imsəhu” (məsh edin) feli də ola bilər, “iğsilu” (yuyun) feli də. Lakin bir kəlimədə iki amil cəm olsa, həmin kəliməyə ən yaxın olan amili götürmək daha uyğundur. Deməli vacibdir ki, “ərculəkum” sözündə amil “imsəhu” (məsh edin) feli olsun. Nəticə olaraq sabit oldu ki, “ərculƏkum” sözünü mənsub halda oxumaq da həmçinin məsh çəkməyi vacib edir.[4](Yəni istər “ərculƏkum” oxu istərsə də “ərculİkum”, hər ikisindən hasil olan məna budur ki, “ayaqlarınızı məsh edin”)
Nəticə:
Əvvəldə qeyd etmişdik ki, bəziləri ayədəki “ayaqlarınız” sözünü mənsub, bəziləri isə məcrur halda oxumuşlar. ALLAH təbarəkə və təalanın sonsuz lütf və rəhməti sayəsində hər iki qiraətin “ayaqlarınıza məsh edin” mənasını bildirdiyini sübut etdik.
[1]Maidə 6, [2]Təfsiri-Təbəri cild 10, səh. 61 [3]Təfsiri-Razi cild 11, səh. 164-165 [4]Təfsiri-Razi cild 11 səh.165“Qurani-Kərim məsh etməyi vacib edir” fikrini
qəbul edən sünni alimləri
- Fəxr Razi. Fəxr Razi öz təfsirində açıq-aşkar qəbul edir ki, Qurani-Kərim məsh etməyi əmr edir. Bu barədə yuxarıda bir qədər məlumat vermişik. Daha geniş məlumat əldə etmək istəyənlər “Təfsiri Fəxr Razi” kitabının 11-cild 164 və 165-ci səhifələrinə müraciət edə bilərlər.
- İbn Həzm.Böyük sünni alimlərindən olan İbn Həzm özünün “əl-Muhəlla” kitabında Qurani-Kərimin “ayaqlarınıza məsh çəkin” mənasını bildirdiyini yazır.
Tərcümə:
Məsələ.Ayaqlar barəsində nəzərimizə gəlincə, həqiqətən də Quran məsh etmə hökmü ilə nazil olmuşdur. ALLAH təala buyurur: “Başınıza məsh edin ayaqlarınıza da” Ayaqlarınız (ərculəkum) sözü istər məcrur halda oxunsun istərsə də mənsub halda heç bir fərqi yoxdur. Hər iki təqdirdə “ayaqlarınız” (ərculəkum) sözü “başınız” (ruusikum) sözünə bağlanmışdır. Çünki kəlimənin ya zahirinə (ləfzinə) ya da mənaca halına (məhəllinə) bağlanmışdır. Burada başqa bir şey caiz deyil… Habelə İbn Əbbasdan nəql olunur ki, Quran məsh hökmü ilə nazil olmuşdur. Yəni dəstəmazda ayaqlara məsh çəkmək lazımdır. Həmçinin məshin vacibliyini səhabə və tebinlərdən bir qrupu da söyləmişdir. Onlardan Əli ibn Əbu Talib, İbn Əbbas, Həsən, İkrimə, Şəəbini və bunlardan başqa bir qrup alimləri misal göstərmək olar. Muhəmməd Cərir Təbərinin ( böyük sünni təfsirçisi) də nəzəri bu olmuşdur…[1]
- İbn Həmmam.Sünni alimlərindən olan İbn Həmmam əl-Hənəfi “Şərhu Fəthil-Qədir” kitabında “ayaqlarınız” sözü “üzünüz” sözünə bağlanır- deyən şəxsin cavabında yazır:
Tərcümə:
(“ayaqlarınız” sözünün “üzünüz” sözünə bağlandığını deyən şəxsin) Dəlili budur ki, “ayaqlarınız” sözü mənsub oxunduqda “yuyulan üzvlərə” (üz və qollara) bağlanır. Habelə məcrur halda oxunduqda da belədir. Burada məcrurluq yaxınlığa görədir. (İbn Həmmam deyir)- Lakin o, şəxsin cavabında belə demək lazımdır: “Ayaqlarınız” sözü məcrur halda “başınız” sözünə bağlanır. Mənsub halda oxunduqda isə “başınız” sözünün mənaca halına bağlanır… (Bu isə o deməkdir ki, ayənin mənası ayaqlarınıza məsh edin-deyə tərcümə edilməlidir)
- Nuruddin Sənədi. Əəhli-sünnənin fəqihlərindən, hədis və təfsir alimlərindən hesab olunan Nuruddin Sənədi Peyğəmbər (s) səhabəsi İbn Əbbasın “Quranda ayaqlara məsh çəkməkdən başqa bir şey tapmamışam” [2]-deyə buyurduğu hədisi çətinliklə də olsa yozmağa çalışan zaman, “Sünəni ibn Macə”nin şərhində həqiqəti etiraf etməyə məcbur olmuşdur:
المسح هو ظاهر الكتاب
Tərcümə:
Ayaqlara məsh çəkmək Quranın zahiri mənasıdır. [3]
Gördüyünüz kimi böyük sünni alimlərindən sayılan bu şəxslər etiraf edirlər ki, Qurani-Kərimin Maidə surəsinin 6-cı ayəsində zahiri məna “ayaqları yumaq yox” məhz “ayaqları məsh etmək”dir. Burada belə bir sual yarana bilər: Bu şəxslər Quranın zahiri mənasının “məsh etməyə” dəlalət etdiyini bildikləri halda niyə fətva verərkən “ayaqları yumaq lazımdır” deyə buyururlar. Cavab: Onlar Quranın zahiri mənasını kənara atıb öz kitablarında ayaqları yumaq barəsində nəql olunmuş hədisləri əsas gətirirlər. Və həmin hədislər əsasında Quranda “məsh” sözündən məqsədin əslində “yumaq” olduğunu bildirirlər… Bəli… Nə qədər gülünc olsa da bu belədir.
[1]”əl-Muhəlla” cild 2, səh 56 [2]Bu hədisi irəlidə qeyd edəcəyik. [3]Şərhi Sünəni ibn Macə, cild 1, səh. 171 mənbə:http://hadith.al-islam.com/Page.aspx?pageid=192&TOCID=36&BookID=35&PID=848Ayaqlara məsh çəkmək barəsində
sünni kitablarında nəql olunmuş hədislər
- İbad ibn Təmimdən nəql olunan hədis:
(İbn Həcər Əsqəlani yazır): Buxari öz tarixində, Əhməd ibn Əbi Şeybə, İbn Əbi Əmr əl-Bəğəvi, Təbərani, Bavərdi və digərləri Əbil Əsvəd vasitəsilə İbad ibn Təmimdən o da öz atasından nəql edir: Gördüm ki, Peyğəmbər (s) dəstəmaz alır və ayaqlarının üzərinə məsh çəkir. (İbn Həcər deyir): Hədisin raviləri doğru danışan şəxslərdir.[1]
Əbu Cəfər Təhavi də bu hədisi özünün “Məani əl-Asar” kitabında nəql edir və hətta Ürvənin də bu hədisə əməl etdiyini deyir:
İbad ibn Təmim öz əmisindən nəql edir: Peyğəmbər (s) dəstəmaz aldı və ayaqlarına məsh çəkdi. Həmçinin Ürvə də buna əməl edirdi.[2]
- İbn Abbasdan nəql olunan:
Böyük sünni təfsirçilərindən olan Cəlaləddin Suyuti “Durr əl-Mənsur” kitabında yazır: Əbdur-Rəzzaq, İbn Əbi Şeybə və İbn Macə İbn Əbbasdan nəql edirlər ki, İbn Əbbas dedi: Camaat dəstəmazda ayaqları yumaqdan başqa bir şey istəmir. Lakin mən ALLAHın kitabında məsh çəkməkdən başqa bir şey görməmişəm.[3]
İbn Əbbasın bu sözlərini İbn Macə “Sünən”də qeyd etdikdən sonra hədisin sənədinin həsən olduğunu nəql edir. [4]
- Ənəs ibn Malikdən nəql olunan
Əhli-sünnənin məşhur və böyük alimlərindən olan İbn Kəsir yazır:
Həmiddən nəql olunur ki, o, dedi: Bir gün biz Ənəs ibn Malikin yanındaydıq. Musa ibn Ənəs ona belə dedi: Həccac Əhvazda bizə xütbə etdi. Təharət barəsində danışarkən ALLAHın ayəsini –Ey iman gətirənlər, namaza durarkən (dəstəmazınız olmayanda) və dirsəklərinizə qədər (olan) əllərinizi yuyun və başınıza və iki ayaqlarınızın üzərinə hər iki ayağınızın üstündəki qabarıq yerə kimi məsh edin.”[5]–qeyd edib belə dedi: İnsan övladının murdar şeylərə ayaqlarından yaxın başqa bir üzvü yoxdur. Buna görə də dəstəmazda ayaqlarınızın altını, üzərini və ayağınız üstündəki qabarıq yerləri yuyun. Ənəs dedi: Həccac yalan deyir. Allah təala buyurur: Başınıza və ayaqlarınıza məsh edin…[6]
- Osman ibn Əffandan nəql olunan
Müttəqi əl-Hindi Həmrandan nəql edir: Həmran dedi: Gördüm ki, Osman su gətizdirdi və əllərini üç dəfə yudu. Ağzına və burnuna su aldı, üzünü üç dəfə yudu. Sonra qollarını üç dəfə yuyub başına və ayaqlarının üzərinə məsh çəkdi…[7]
- Əbdullah ibn Zeyd Mazənidən nəql olunan
Əbullah ibn Mazənidən: Peyğəmbər (s) dəstmaz alarkən üzünü üç dəfə əllərini isə iki dəfə yudu. Başına və ayaqlarına iki dəfə məsh çəkdi. [1]
Ayağa məsh çəkmək barədə sünni kitablarında nəql olunmuş hədislər qeyd etdiklərimizdən çoxdur. Lakin biz burada yazdıqlarımızla kifayətlənirik.
Əhli-sünnə alimlərinə sual
Sizin bir çox alimləriniz Quranın zahiri mənası məsh etməyi əmr edir-deyə yazırlar. Daha sonra ayaqları yumaq barəsində nəql olunmuş hədisləri əsas tutaraq Qurandakı məsh etmək sözünün yumaq mənasında olduğunu deyirlər. O zaman biz sizə sual veririk: Sizin kitablarınızda müxtəlif sənəd və mənbələrlə ayaqlara məsh çəkməyin doğruluğu haqqında bir çox hədislər də nəql olunmuşdur. Deməli “məsh” hədisləri, “yumaq” hədisləri ilə toqquşmuş olur. Özünüzün də dediyinizə görə Quranın zahiri “məsh etməyi” əmr edir. Belə olduğu halda Quranın zahiri ilə uyğun gələn hədisləri götürmək düzgündür yoxsa uyğun gəlməyənləri? “Məsh” hədisləri Quranın zahirinə uyğun, “yumaq” hədisləri isə uyğun deyildir. Bu məqamda hansı dəlilə əsaslanaraq zahirə uyğun olan hədisləri tərk edib, əvəzində uyğun olmayan hədisləri qəbul edirsiniz??!
[1]İbn Həcər Əsqəlani “əl-İsabə fi mərifəti əs-Səhabə” cild 1, səh.490 [2]Tahəvi “Məani əl-Asar” cild 1, səh. 35 [3]Suyuti “Durr əl-Mənsur” cild 2, səh. 262 [4]İbn Macə “Sünəni İbn Macə” cild 1, səh.156 [5]Maidə 6, [6]”Təfsiri ibn Kəsir” cild 2, səh.27 [7]”Kənzul-Ummal” cild 9, səh.442 [8]”Kənzul-Ummal” cild 9, səh.451Sünni alimlərinin bəzi dəlilləri və cavabları
Məqaləmizin bu hissəsində sünni alimlərinin “yumaq” barəsində gətirdikləri bəzi dəlilləri ümumi olaraq qeyd edib onlara cavab verməyə çalışacağıq. Əlbəttə ki, sonsuz lütf və mərhəmət sahibi olan ALLAH təalanın köməyi ilə.
- Ayaqları yumaq barəsində çox sayda hədislər nəql olunmuşdur. Ərəb dilində “yumaq” sözü məsh etməyə də şamil olur. Lakin “məsh etmək” sözü yumağa şamil olmur. Nəticə etibarı ilə ayaqları yumaq ehtiyata daha uyğundur. Buna görə də onları yumaq vacibdir.
Cavab:“Yumaq” sözü “məsh etmək” sözünə şamil olur demək həqiqətən gülünc bir haldır. Çünki bu iki söz istər lüğəvi, istər şəri, istərsə də ürfi baxımdan müxtəlif mənalı sözlərdir. Bir şeyi yumaq onun üzərinə su tökmək deməkdir. Amma məsh çəkmək isə əli onun üzərinə çəkmək, sürtmək deməkdir. Deyirsiniz ayaqları yumaq ehtiyata daha uyğundur. Bu sözünüz də çox zəif və etibarsızdır. Çünki əgər ehtiyata əməl etmək istəsək gərək iki hökmü cəm edək. Yəni deyək ki, dəstəmazda həm yumaq həm də məsh çəkmək vacibdir. Ama məshi tərk edib, yumağı qəbul etmək heç bir ehtiyata uyğun deyildir.
- Quranın zahiri məsh etməyi əmr edir. Lakin çox sayda nəql olunmuş hədislər Quranın məsh hökmünü nəsx edir. Yəni burada Quran sünnə ilə nəsx olunur.
Cavab:Əvvəla biz bu hədislərin çoxluğunu qəbul etmirik. Lap qəbul etsək belə, bu dedikləriniz o vaxt mümkün ola bilərdi ki, yumaq barədə nəql olunmuş hədislər mütəvatir həddində olsun. Çünki mütəvatir həddinə yetişməmiş hədislər Quranın hökmünü nəsx edə bilməz. Yumaq barədə nəql olunmuş xəbərlər isə təvatür həddində deyil. Buna görə də Quranın hökmünü nəsx edə bilməz.
- İbn Əmrdən nəql olunmuş hədis ayaqları yuyulmasının vacib olduğuna açıq-aşkar dəlalət edir. Belə ki, İbn Əmr deyir biz Peyğəmbərlə (s) səfərdə idik, O, bizdən bir qədər geriyə qalmışdı. Əsr namazının vaxtı idi. Başladıq dəstəmaz almağa. Ayaqlarımıza məsh çəkdikdə Peyğəmbər (s) uca səslə iki yaxud üç dəfə nida etdi: Vay olsun cəhənnəmdə yanan dabanlara.[1]
Cavab:Həqiqətən də nicat gəmisi olan Əhli-beytə (əs) sığınmayan kəslər üçün məntiq və düşüncə yad bir şeydir. Çünki bu hədisdə ayaqları yumağın vacibliyinə dəlalət edən heç bir dəlil yoxdur. Əksinə bu hədis ayaqlara məsh çəkməyin vacib olduğunu sabit edir. Əvvəla Abdullah ibn Əmr (və ya ibn Ömər) bir dəstə səhabə ilə dəstəmaz alarkən ayaqlarına məsh çəkir. Bu o deməkdir ki, səhabələr dəstəmazda ayaqlara məsh çəkərmiş. İkincisi insanın inanmağı gəlmir ki, bu qədər səhabə dəstəmaz qaydasını bilmir. Deməli İbn Əmr və digər səhabələr dəstəmaz alarkən adətləri üzrə ayaqlarına məsh çəkiblər. Bunun özü ayağa məsh çəkməyin vacibliyinə bir sübutdur. Peyğəmbərin (s) uca səslə vay olsun cəhənnəmdə yanan dabanlara-kəlamına gəlincə. Peyğəmbərin (s) dövründə bəzi ərəblər ayaq üstə bövl (sidik) edirdilər. Bu zaman bövl onların ayaqlarına və dabanlarına sıçrayırdı. Onlar bu halda paklanmadan məscidə daxil olurdular. Hətta bəzi ərəblər onlara dabanlarına bövl edənlər deyirdilər. Mümkündür ki, Peyğəmbər (s) dəstəmaz zamanı həmin şəxslərə işarə edib ki, ayaqlarını bövldən paklasınlar.
Şiə kitablarında ayaqları yumaqla bağlı nəql olunmuş hədislər barədə
Şiə kitablarında çox az sayda ayaqları yumaq barəsində hədislər nəql olunmuşdur. Əhli-sünnə həmin hədisləri şiələrə qarşı dəlil gətirərək sübut etmək istəyirlər ki, dəstəmaz zamanı ayaqlara məsh çəkmək şiə hədis kitablarına əsasən də vacibdir. Bu isə dənizdə batan şəxsin saman çöpündən yapışmasına bənzəyir.
Biz həmin hədisləri bir neçə cəhətdən qəbul etmirik:
- Bizim kitablarda olan həmin hədislər məsh etməyi vacib buyuran hədislərlə müqayisədə çox az saydadır. Buna görə də biz çox olan hədisləri qəbul edirik.
- Biz hədislərin toqquşduğunu gördükdə Qurana uyğun olan hədisləri qəbul edib, uyğun olmayanları isə tərk edirik. Məlum məsələdir ki, məsh etmə haqqında olan hədislər Quranla uyğundur. Buna görə də biz həmin hədisləri qəbul edirik.
- Biz həmin hədisləri təqiyyə halına aid edirik. Çünki məlum məsələdir ki, şiələr həmişə xilafət tərəfindən təqibə və təzyiqə məruz qalmışlar. Belə olduqda isə mümkündür ki, bəzi şəraitlərdə hədisi nəql edənlər şiə olduqlarını bildirməmək üçün, o dövrdəki əhli-sünnənin (əməvilərin) əqidəsinə uyğun sözlər söyləmiş olsunlar.
Nəticə:
ALLAHın lütfü sayəsində sübut etdik ki, Quranın zahiri məsh çəkməyə dəlalət edir. Həmçinin sübut etdik ki, sünni kitablarında çox sayda məsh haqqında hədislər nəql olunmuşdur. Belə olduğu təqdirdə isə ağıl və şəriət Quranın zahirinə uyğun olan hədislərin qəbul edilməsini tələb edir. Həmin hədislər isə “məsh çəkmək vacibdir” deyir.
ALLAHın salamı haqqı eşidib qəbul edənlərə olsun.
Əlhəmdu-lillahi rəbbil-aləmin
Əli Abdullah
[1]Səhih əl-Buxari cild 1, səh 21Mənbə: Besiret.az